قرارداد آتی چیست؟
می توان قرارداد آتی یا همان Future contract را یکی از کاربردی ترین ابزارهای اوراق مشتقه دانست. در حقیقت در گذشته این قرارداد در بازارهای سنتی هم مورد استفاده قرار می گرفت و بازرگانان هم برای آسودگی خاطر سعی می کردند پیش خرید کردن کالا و یا پیش فروش انجام دهند تا ریسک های خودشان را کاهش دهند. اما در بازار مدرن نگاه ها به قرارداد آتی تا حدود زیادی تغییر کرد و امکانات متفاوتی به آن اضافه شد.
تعریف Future Contract
اما به زبان ساده و خودمانی،قرارداد آتی یعنی الان ما اقدام به خرید کالایی می کنیم ولی تصمیم نداریم آن را تحویل بگیریم و در یک زمان مشخص که با فروشنده به توافق رسیدیم آن را تحویل و پولش را می دهیم.در تصویر زیر روند توسعه قرارداد آتی در بازارهای مالی در طی سال 1970 تا سال 2020 را مشاهده می کنید.
قرارداد آتی،نوعی ابزار مشتقه است که در آن، فروشنده و خریدار متعهد می شوند بر طبق قرارداد، یک کالا با مقدار مشخص را در زمان مشخص و در یک قیمت مشخص بین خود رد و بدل کنند و به تعهدات خودشان پایبند باشند.
چرا قراداد آتی کاربردی است؟
فرض کنید شما صاحب یک کافی شاپ زنجیره ای بزرگ هستید که هر روز میزان مشخصی قهوه به عنوان یک کالای اولیه مصرف می کنید، به عنوان یک مدیر همیشه نگران افزایش قیمت قهوه هستید این عامل افزایشی باعث می شود که قیمت خدمات کافی شاپ های شما تحت تاثیر قرار گیرد و حتی کار به نارضایتی مشتریان تبدیل شود.اما اگر قیمت قهوه بر خلاف نگران ها کاهش پیدا بکند چه؟
از سوی دیگرکشاورزان تولید کننده قهوه در آن سوی دنیا است که دست بر دعا برداشته است که امسال قیمت قهوه کاهش پیدا نکند تا اینکه ضرر نکند. اما اگر قیمت قهوه بر خلاف دعاهای کشاورزافزایش پیدا بکند چه؟
حال راه حل چیست؟چکار کنیم که هم کشاورز زحمت کش دعایش مستجاب شود و هم کارافرین کافه چی قصه ما ضرر نکند.این جا است که قرارداد آتی سنتی به کار می آید تا بتواند میان این دو یک صلح ایجاد کند.
در اینجا یک نهاد که مورد توافق طرفین است می تواند یک قرارداد بین دو طرف ایجاد کند مبنی بر این که مدیر کافی شاپ و تولید کننده قهوه بر سر یک قیمت به توافق برسند که برای مثال در فلان زمان وفلان قیمت قهوه بین طرفین ردو بدل شود.در این صورت دیگر اگر قیمت قهوه منصافه بین طرفین و بر اساس شرایط بازار تعیین شده باشد نه تولید کننده قهوه نگران ضرر سنگین از کاهش قیمت خواهدبود و نه کار آفرین ما نگران افزایش قیمت قهوه
چرا به نهاد مورد اعتماد طرفین در قرارداد آتی نیازمندیم؟
نهادی که در بخش قبل در مورد آن توضیح دادیم سعی می کند برای این که طرفین بعدا زیر قراداد نزنند و به قرارداد پایبند باشند یک وجه تضمین از طرفین در زمانی که قرارداد را امضا می کنند بگیرد تا اگرهر کدام از طرفین به این قراداد متعهد نبود این وجه تضمین را در اختیار طرف مقابل بگذارد تا ضرر فسخ قرارداد را تا حدودی زیادی پوشش دهد.
حال در سررسید قرارداد آتی چه اتفاقی می افتد؟
در اینجا سه حالت پیش می آید.
حالت اول:
اگر قیمتی که در در قراردادآتی ذکر شده است در تاریخ سررسید از قیمت بازار بیشتر باشد در اینجا مدیر کافی شاپ سود کرده است چرا که قهوه را به قیمت پایین تر از قیمت بازار بدست اورده است و این می تواند سود مجموعه اش را زیادتر کند و در طرف دیگر کشاورز هم در اینجا ضرر کرده است چرا که اگر به این قرارداد متعهد نبود می توانست قهوه های خود را در بازار به قیمت بیشتری بفروشند
حالت دوم:
این بار بحت با کشاورز همراه باشد و قیمت قرارداد آتی در سررسید از قیمت بازار کمتر باشد. در اینجا کشاورز قصه ما سود کرده است چرا گه اگر قراردای با مدیر کافی شاپ نمی بست مجبور بود قهوه های تولیدی خودش را در بازار آزاد به قیمت کمتری بفروشند که دچار ضرر می شد.مدیر کافی شاپ هم اینجا مجبور است دست در منوی کافی خود ببرد و کمی قیمت ها را بیشتر کند یا تحلیل گر مجموعه اش را اخراج کند تا دیگر تحلیل اشتباه به او ندهد(#طنز)
حالت سوم:
قیمت در قرارداد آتی با قیمت در سررسید برابر باشد که در اینجا هم کشاورز و هم مدیر کافی شاپ هرد دو متضرر می وشند چرا که باید به نهاد ناظر که قرارداد را تنطیم کرده است یک کمسیون بدهند و سودی در این قرارداد نصیبشان نشده است.
نکته:نهاد مورد توافق در قرارداد آتی در ایران بورس کالا و در معاملات بین المللی یک بورس متمرکز(exchange) می باشد.همچنین قرارداد آتی می تواند مانند یک برگه سهام در بورس خرید و فروش شود و این به نقدشوندگی بازار آتی کمک شایانی می کند
بازار آتی می تواند به رونق اقتصاد کمک زیادی بکند زیرا هم تولید کننده و مصرف کننده می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند.
قیمت در آینده چقدر است؟ یکی از مهم ترین کاربردهای قرارداد Future
شما به عنوان یک شخصی که مدیریت یک کسب و کار را بر عهده دارید و یا به عنوان یک معامله گر در بورس تهران همیشه به دنبال کشف قیمت یک کالا،ارز،شاخص هستید برایتان اگر مدیر یک شرکت پتروشیمی هستید مهم است که قیمت نفت در 6 ماه آینده چقدر قیمت گذاری می شود و معامله گر های بازار که به آن ها سفته باز(speculate) گفته می شود برای قیمت نفت در 6 ماه آینده چه آشی پخته اند. این جا است که قرارداد آتی به کمک شما می آید و به شما کمک می کند. تا بتوانید یک دید درست در مورد قیمت داشته باشید هرچه زمان سر رسید قرارداد آتی کم تر باشد تخمین شما می تواند دقت بیشتری داشته باشد.
کشف قیمت یک کالا را می توان مهم ترین کاربرد قراردادهای آتی دانست چرا که قیمت لحظه ای(Spot price) در آینده سعی می کند خود را به قیمت قرارداد آتی در برساند.نزدیک ترین سر رسید قرارداد آتی تا حدود زیادی می تواند معیار قیمت یک کالا باشد.
یک قرارداد در بازار دو طرفه و استفاده از موقعیت Long و Short
یکی دیگر از مزیت های قرارداد آتی را به بتوان معامله آن در یک بازار دو طرفه دانست. در خقیقت بازار دوطرفه موجب می شود که معامله گر بتواند با توجه به تحلیل خود موقعیت Long در جهت افزایش قیمت و یا موقعیت Short در جهت کاهش قیمت باز کند و از تمام قابلیت های معاملات آتی مانند اهرم استفاده کند تا اگر تحلیلش درست بود سود بیشتری کسب کند.
بازار آتی مناسب چه گروه هایی است؟
- خریداران کالا: کسانی که به کالایی قهوه گندم سویا و… در آینده نیاز دارند، امروز در بازار آتی با قیمت معین پیش خرید می‌کنند.
- فروشندگان کالا: کسانی که قصد دارند در آینده کالای تولیدی خود را بفروش برسانند، امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش فروش کنند.
- نوسان گیرها یا سفته بازان: کسانی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا را ندارند، بلکه میخواهند با پیش بینی درست روند قیمت کالا سود سرشاری بدست آورند.
انواع قرارداد های آتی
در بازارهای جهانی،قرارداد های آتی را می توان تقریبا در هر بازار و دسته ای پیدا کرد.شاید یکی از مهم ترین تفاوت های قرارداد های آتی سنتی با قرارداد های مدرن همین تنوع آن باشد.برای آشنایی با مهم ترین قراردادهای آتی می توانید به موارد زیر مراجعه کنید.به طور کلی قرارداد های آتی به دو دسته کلی تقسیم می شود قرارداد های مبتی بر یک کالا فیزیکی مانند طلا و نفت و زعفران و .. دیگری قرارداد های آتی مبتی بر یک ابزار مالی مانند قرارداد آتی شاخص،اوراق قرضه و ارز. به هر کدام از این موارد بالا که قرارداد آتی از آن مشتق شده است دارایی پایه گفته می شود
- قرارداد آتی نفت
- قرارداد آتی طلا(اونس) جهانی
- قرارداد آتی بیت کوین
- قرارداد آتی شاخص
- قرارداد آتی سهام
هر کدام از موارد بالا مانند قرارداد آتی طلا(اونس)،قرارداد آتی نفت و .. می تواند برای یک گروه از سرمایه گذار و یک نوسان گیر جذاب باشد و حتی ریسک های حضور در بازار را تا حدودی کاهش دهد
اجزا یک قرارداد آتی
هر قرارداد آتی از چند بخش مهم تشکلی شده است که عبارت است از
- دارایی پایه: به این معنا که این قرارداد آتی بر اساس چه کالا و یا ابزار مالی است. از نفت و طلا و نفره تا شاخص و ارز کشورها و بیت کوین
- زمان تحویل:در این قرارداد به طور مشخص ذکر شده است.البته در این زمان، الزامی به تحویل فیزیک کالا نیست و می تواند این قرارداد به تحویل قیزیکی منجر نشود.
- مقدار پایه: برای هر قرارداد آتی میزان مشخصی مقدار تعریف شده است.برای مثال در قرارداد آتی نفت مقدار پایه 1000 بشکه نفت است
- وجه تضمین اولیه: برای کاهش ریسک معاملاتی معمولا طرفین در حضور یک نهاد و با تعیین وجه تضمین اولیه معامله را برقرار می کنند.
- مکان تحویل: این که شما در چه نقطه ای از جهان می بایست کالا را تحویل بدهید و یا بگیرید هم در تعیین قیمت مهم است.
چرا قرارداد های آتی محبوب هستند؟
- می توانید بدون در اختیار داشتن کالا آن را معامله کنید
- ریسک را می تواند بین خریدار و فروشنده کاهش دهد(مدیریت ریسک)
- به عنوان یک نوسان گیر ریسک معاملاتی خود را افزایش دهید و تعداد زیادی قراداد آتی خرید و یا قرارداد آتی فروش ببندید
- وجود اهرم در قرارداد های آتی هم یکی از عوامل محبوب بودن قراردادهای آتی است که به شما این امکان را می دهد با سرمایه کمتری وارد معانله شوید.
قرارداد های آتی در ایران
در ایران،به نوعی اولین قرارداد آتی در بورس کالا با راه اندازی قرارداد آتی بر روی شمش طلای یک اونسی در سال ١٣٨٧ آغاز شد. در حال حاضر، قرارداد آتی سکه و زعفران در بورس کالا و قرارداد آتی سهام در بورس اوراق بهادار در حال معامله هستند.(البته در سال 99 فعلا بازار آتی کالایی مثل زعفران فعال است)
در این مقاله سعی شد با مفاهیم
بیشتر بدانید:
تفاوت قرارداد آتی با قرارداد آپشن در چیست؟
ابراز مشتقه چیست؟
تفاوت قرارداد آتی با قرارداد فوروارد چیست؟
