پی بردن به شوک اقتصادی ناشی از کرونا
همگام با گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، دولت ها به محدودیت های ثابت شده عمومی از قبیل رعایت فاصله اجتماعی روی آورده اند. به این ترتیب شیوع ویروس به صورت فیزیکی با اختلال مواجه می شود. با این وجود، این اقدامات چرخه انتقال اقلام و افراد را نیز با مشکلاتی روبرو کرده است. اقتصاد از حرکت ایستاده است و در آستانه یک رکورد جهانی قرار دارد. به این ترتیب وضعیت اقتصادی نیز همگام با ویروس کرونا در حال شیوع و گسترش است.
احتمال چنین اتفاقی تا همین چند هفته پیش نیز بسیار بعید به نظر می رسید. با شروع روند شیوع ویروس، سیاستمداران، قانون گذاران و بازارها که همگی از الگوی تاریخی این بیماری آگاه بودند؛ در فرصت اولیه ای که در اختیار داشتند؛ تنها نظاره گر بودند. حال آنکه در آن زمان انجام اقدامات ضروری بسیار اثر گذار تر و با هزینه بسیار کمتری نیز ممکن بود. حال که ویروس خطر سیر بسیار طولانی را سپری کرده است، هزینه های مالی به مراتب بیشتر و پیش بینی روند آتی نیز غیر ممکن شده است؛ چرا که بسیاری از ابعاد این بحران ناشناخته و بی سابقه هستند.
در این قلمرو ناشناخته و نامشخص، به میان آمدن اسم رکود اقتصادی کمی انتظارات ناشی از رشد منفی اقتصاد را شفاف تر می کند. سوالاتی از قبیل مسیر شوک و روند بهبودی مطرح می شود؛ آیا اقتصاد میزان خروجی و نرخ رشد گذشته را باز می یابد و به روند سابق باز می گردد؛ آیا ساختاری موروثی از بحران کرونا ویروس بر جای می ماند.
چشم انداز تیره تر؛ قدرت دید کمتر
فرصت برای حفظ فاصله اجتماعی، به عنوان تنها راه شناخته شده جهت مقابله مؤثر با بیماری بسیار کوتاه است.
عنوان اصلی: این فرصت در استان هوبی از دست رفت؛ اما سایر قسمت های چین از این فرصت استفاده کردند. فرصت اولیه در ایتالیا نیز نادیده گرفته شد و سپس تمام اروپا نیز فرصت اولیه را از دست دادند. آمریکا همچنان به دلیل آزمایشات ناکافی در تنگنا به سر می برد؛ فرصت اولیه در این کشور نیز از دست رفته است. در حالی که بیماری در همه جا پراکنده می شود، محدودیت های رعایت فاصله اجتماعی، برای بازه زمانی طولانی تری تصویب شود تا به نتایج یکسانی دست پیدا کنیم؛ در این پروسه فعالیت های اقتصادی از حرکت باز می ایستند.
همچنان امکان موج دیگری از سرایت بیماری نیز وجود دارد؛ این بدان معنا است که حتی کشورهایی که به موقع وارد عمل شده اند نیز با ترغیب اقتصاد برای شروع دوباره فعالیت ها خود را در معرض خطر قرار می دهند. در واقع، ما شاهد بازگشت ویروس در سنگاپور و هنگ کنگ بوده ایم. در حقیقت تنها تاریخ نشان می دهد که آیا آنها تقاص واکنش های زود هنگام و بی باک خود را پس می دهند.
در شرایط فعلی، چشم انداز اقتصاد برای نقش آفرینان اخیر سرد و ناخوشایند به نظر می رسد؛ سیاستمداران، قانون گذاران و بازارهای مالی بی دفاع مانده اند. آنچه در طی ۴ هفته گذشته روی داده است در محاسبات میزان خطرات احتمالی در نظر گرفته نشده بود. پیش بینی در شرایط فعلی کمک چندانی نمی کند. به عنوان مثال، آرا همگانی به صورت تخمینی میزان اولین بیکاری های آمریکا در طی هفته گذشته را در حدود ۱.۶ میلیون برآورد کرده بود؛ اما اعداد حقیقی گویای ۳.۲۸ میلیون نفر است. این ارقام در تاریخ بی سابقه هستند. این عدد از بیشترین افزایش بیکاری در بحرانی اقتصاد جهانی، ۵ برابر بزرگتر است. پیش بینی ها که در بهترین شرایط نیز به بدنامی شناخته می شدند؛ حالا مبهم به نظر می رسند،؛ چرا که جنبه های ناشناخته بسیاری وجود دارند:
· خصوصیات ویروس کاملاً شناخته نشده است و ممکن است هر لحظه نیز تغییر کنند.
· نقش و سرنوشت بیماران بدون نشانه همچنان کاملاً درک نشده است.
· میزان واقعی سرایت بیماری و مصونیت از ابتلاء به بیماری نیز مشخص نیست؛ به خصوص در مکان هایی که امکان آزمایش محدود است.
· واکنش های قانونی هماهنگ نیستند و اغلب با تأخیر همراه هستند و اقداماتی اشتباهی نیز صورت می گیرد.
· عکس العمل خانوار ها و شرکت ها نیز مشخص نیست.
شاید تنها چیزی که از آن اطمینان داریم؛ این است که هر تلاشی در راستای ارائه یک پیش بینی قطعی با شکست روبرو می شود. اگرچه، تصور می کنیم که بررسی سناریوهای متفاوت در این شرایط که زاویه دید ما به شدت محدود شده است؛ ارزشمند است.
بررسی شکل شوک وارد آمده
مفهوم رکود اقتصادی در شرایط فعلی دوگانه و ناپیدا است. رکود اقتصادی به ما نشان می دهد که انتظارات از رشد مثبت به رشد منفی تغییر پیدا کرده است و حداقل برای دو فصل آینده این روند ادامه خواهد داشت.
ما تصور می کنیم؛ بزرگترین سوال سناریو در خصوص شکل شوک و ساختار موروثی آن مطرح شده است. ما این نمودار را «هندسه شوک» می نامیم. چه عاملی اقتصاد را در اثر مسیر شوک به پیش می راند و نقش کووید ۱۹ در این بین چیست؟
به منظور روشن شدن موضوع، بیایید شوک یکسان بحران مالی جهان که منجر به رکود جهانی با سرعت متفاوتی در سه کشور نمونه شده است؛ مشاهده کنیم.
شوک اقتصادی: سه نمونه
مفهوم رکود اقتصادی در شرایط فعلی دوگانه و ناپیدا است. ما تصور می کنیم؛ بزرگترین سوال سناریو در خصوص شکل شوک و ساختار موروثی آن مطرح شده است. به منظور روشن شدن موضوع، بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ را درنظر بگیرید؛ به عنوان نمونه، رکود اقتصادی را در سه کشور به دنبال داشت. اما با این وجود، شکل شوک حاصل از این رکود از نظر گسترش و بهبودی کاملاً متفاوت بوده است.
اقتصاد کانادا پس از شوک 2008
در سال ۲۰۰۸ کانادا از وقوع یک بحران بانکی جلوگیری کرد. اعتبارات همچنان در گردش باقی ماند؛ تولید سرمایه نیز چندان با اختلال مواجه نشد. به این ترتیب از یک فروپاشی اقتصادی شدیدتر جلوگیری و کارگران را سر کار نگه داشته و از تحلیل رفتن مهارت های افراد جلوگیری می کند. میزان تولید ناخالص کاهش اما به سرعت به مسیر پیش از بحران بازگشت. این یک نمودار V شکل متعارف است که نشان می دهد میزان خروجی اقتصاد کاهش پیدا می کند و اما رونق و پیشرفت به روند سابق باز می گردد.
اقتصاد آمریکا پس از شوک 2008
آمریکا مسیر متفاوتی را طی کرده است. میزان رشد اقتصادی با شتاب کاهش پیدا کرده است و هرگز به روند سابق برنگشته است؛ بلکه با وجود اینکه رونق به اقتصاد این کشور بازگشته و شکل مشابهی را ایجاد کرده است؛ اما اختلاف مسیر قبل با مسیر فعلی بسیار زیاد است. این اختلاف نشان دهنده آسیبی است که به بدنه تولید میزان عرضه در اقتصاد وارد شده است و میزان خروجی را تقلیل داده است. این اتفاق به دنبال بحرانی مالی بانک ها روی داده است که در گردش اعتبار اختلال ایجاد کرد. همگام با پیشروی رکود اقتصادی، آسیب های بیشتری نیز به میزان عرضه کارگری و بخش تولید وارد شد. آمریکا در سال ۲۰۰۸ یک نمودار کلاسیک U شکل را تشکیل داد که در مقایسه با نمودار V شکل کانادا هزینه های بیشتری را در پی داشت.
اقتصاد یونان پس از شوک اقتصادی سال 2008
یونان به عنوان سومین کشور در این نمونه شکل بسیار بدتری را به تصویر کشیده است. نه تنها این کشور هرگز به روند سابق خود بازنگشته است؛ بلکه نرخ رشد اقتصادی در این کشور نیز به شدت سقوط کرد. اختلاف مسیر قبلی و مسیر جدید همچنان در حال افزایش است. میزان تولید ناخالص به شدت در حال کاهش است. این بدان معنا است که بحران آسیب های سازمان یافته ای را در میزان عرضه اقتصاد این کشور برجای گذاشته است. سرمایه ورودی، بخش کارگری و میزان بازدهی به شدت آسیب دیده است. یونان نمونه ای از نمودار L شکل است. این شکل قطعاً بدترین و مهلک ترین شکل ممکن است.
چه عواملی موجب بروز «هندسه شوکی» شده است که در بالا نمایش داده شد؟ عامل تعیین کننده توانایی شوک در نابودی میزان عرضه اقتصادی و مشخصاً تولید سرمایه در این کشور ها بوده است. زمانی که وساطت اعتبارات مختل می شود و سهام سرمایه گذاری ها رشد نمی کند، روند بازیابی نیز کند می شود؛ کارگران کار را ترک می کنند؛ مهارت ها تباه می شود و بازدهی کاهش پیدا می کند. شوک در این شرایط ساختار بندی می شود.
شوک های V، U و L شکل با شدت و وخامت متفاوتی روی می دهند. ممکن است یک شوک V شکل کم عمق تر یا عمیق تر روی دهد. یک شوک U شکل می تواند با افت بیشتری روند رشد را پیش بگیرد یا با افت کمتری به این سمت حرکت کند.
اما تا به اینجا نقش ویروس کرونا چگونه بوده است؟ وخامت شوک بر اساس خصوصیات ویروس، واکنش های سیاسی، رفتار مصرف کنندگان و شرکت ها در مواجهه با شرایط فلاکت بار مشخص می شود. شکل هندسی شوک با توجه به ظرفیت ویروس در تخریب میزان عرضه اقتصادی و تولیدی سرمایه مشخص خواهد شد. در شرایط فعلی، احتمال وقوع هر دو شکل VوU وجود دارد. جنگی که در پیش داریم در راستای جلوگیری از خط سیر U شکل خواهد بود.
درک مکانیسم آسیب
با درنظر گرفتن دو نمودار هندسی بالا، دو سوال در خصوص شوک کووید ۱۹ مطرح می شود:
· مکانیزم تخریب میزان عرضه چگونه است؟
· واکنش قانون گذاران جهت جلوگیری از این تخریب به چه صورت است؟
به صورت کلاسیک بحران ها میزان عرضه اقتصادی را از کار می اندازند. تاریخ نشان دهنده تعداد زیادی از این قبیل بحران ها است؛ قانون گذاران نیز درس های زیادی در این خصوص آموخته اند. اما ویروس کرونا میزان نقدینگی و مشکلات سرمایه را در مقیاس بی سابقه ای به اقتصاد واقعی کشانده است. گویا خطرات احتمالی و همزمان، ناشی از شوک مالی و نقدینگی کافی نبوده است؛ بلکه آنها در ارتباط مستقیم با یکدیگر قرار دارند و اوضاع را وخیم تر می کنند.
بیایید نگاهی به جزئیات دو مسیری که آسیب ساختاری را در قالب یک نمودار U شکل نشان می دهد؛ بپردازیم.
· ریسک سیستم مالی: شوک بی سابقه کووید ۱۹ تا همین لحظه نیز استرس زیادی در بازار سرمایه ایجاد کرده که منجر به واکنش های شدیدی از سوی بانک مرکزی خواهد شد. اگر مشکلات ناشی از نقدینگی همچنان ادامه داشته باشد و مشکلات اساسی اقتصاد ارزش مالی را کاهش دهد؛ شاهد بروز مشکلات اساسی در سرمایه خواهیم بود. شاید از نگاه یک قانون گذار راه حل را به خوبی بدانیم: لایحه ها و سرمایه گذاری مجدد از سوی بانک ها، سیاست هایی هستند که بحث برانگیز خواهند شد. در مواردی که بحران مالی روی می دهد، تولید سرمایه ضربه می خورد و رکود اقتصادی طولانی مدتی را به همراه خواهد داشت که به کارگران و میزان تولید آسیب می رساند.
· افزایش مدت رکود و ایستایی اقتصاد. این احتمال واقعاً بی سابقه است. حفظ فاصله اجتماعی برای ماه های متمادی تولید سرمایه را مختل می کند و در نهایت مشارکت کارگران و نرخ تولید را از بین می برد. بر خلاف بحران ها، فریز شدن و از حرکت ایستادن اقتصاد در این مقیاس با آسیبی که به سهم عرضه در اقتصاد می زند، حوزه جدیدی را برای قانون گذاران ایجاد خواهد کرد.
دو تهدید از سوی کووید ۱۹ برای بخش عرضه اقتصاد
شوک ناشی از کووید ۱۹ به صورت کاملاً منحصر به فردی خطرات سرمایه و نقدینگی را در هر سیستم مالی و بدنه اقتصادی افزایش داده است.
| توقف کامل اقتصاد freeze | شوک سیستم مالی | |
| خانوارها و شرکت های سلامت با مشکلات شدید گردش نقدینگی مواجه می شوند که از سرمایه گذاری را مختل می کند | مشکل نقدینگی میانجی گری اعتبار و سرمایه گذاری را مختل می کند | مشکل نقدینگی |
| خانوار های آسیب دیده و برگه تراز مالی شرکت ها، سرمایه گذاری و رشد را از حرکت وا می دارد. | مشکلات سرمایه کانال های اعتبارات را مسدود می کند، به روند تولید سرمایه و رشد نهایی آسیب می زند. | مشکل سرمایه |
خطراتی که سیستم مالی و اقتصادی را تهدید می کند از دو راه به یکدیگر مرتبط هستند: نخست، طولانی شدن روند بحران کووید ۱۹ تعداد ورشکستگی های اقتصادی را افزایش می دهد؛ این امر مدیریت را برای سیستم مالی دشوار تر می کند. در همین هنگام، یک بحران مالی نیز می تواند به اعتبار اقتصاد حقیقی آسیب بزند.
منصفانه است اگر بگوییم، خطرات ناشی از کووید ۱۹ بسیار تهدید آمیز هستند. در حالی که راهنمای بانک ها جهت مواجهه با بحران های اقتصادی چنین چیزی را شامل نمی شود در واقع از کار ایستادن اقتصاد در این ابعاد هرگز در نظر گرفته نشده است. در واقع هیچ راهکار پشت پرده ای برای حل مشکل نقدینگی در تمام اقتصاد وجود ندارد.
ابتکارات در راستای شوک وارد آمده
مهم است بدانیم که هیچ یک از سناریو های شوک که در بالا به آن پرداخته شد، در بخش های مختلف جهان اجتناب ناپذیر، محدود و یکسان نخواهد بود. در واقع کشور به دو دلیل روشن شرایط متفاوتی را تجربه خواهند کرد: نخست به دلیل سرنوشت متفاوت چرا که، ساختار مقاومتی اقتصاد برای جذب چنین شوکی متفاوت است. دوم به دلیل میزان نوآوری چرا که، ظرفیت تحقیقات پزشکی و قانون گذاری در راستای اتخاذ واکنش هایی نوین در مواجهه با یک چالش بی سابقه متفاوت است. آیا کشور ها می توانند با سرعتی بی سابقه مداخلات نوینی را به کار ببرند که توازن رام نشدنی و ناخوشایند میان جان های از دست رفته و فلاکت اقتصادی را بر هم بزند؟
از نظر پزشکی: واضح است که تولید واکسن نیاز به حفظ فاصله اجتماعی را کاهش می دهد؛ همین امر راه تنفس قانون گذاران در خصوص اقتصاد جهانی را آزاد تر می کند. اما زمان زیادی به طول می انجامد؛ در این حالت تمرکز روی افزایش ابتکارانی است که مشکلات موجود را برطرف می کند.
نمونه هایی از این ابتکارات در تمام زنجیره پزشکی مشاهده می شود. در بخش درمان بیماری ممکن است راه حلی مناسبی برای درمان بیماری معرفی شود. در حال حاضر چندین مورد از درمان های فعلی ارزیابی شده اند. از سوی دیگر زنجیره پزشکی، ابتکارات سازمانی نیز در راستای ایجاد ظرفیت لازم برای پاسخگویی به تقاضا برای منابع باید در نظر گرفته شوند. به عنوان مثال تیم های حرفه ای درمانی سیار، تعیین اهداف جدید برای فضاهای درمانی و تغییر رده بندی درمانی و اولویت دادن به بیماران مبتلا به کووید ۱۹ در نظر گرفته می شوند.
از نظر اقتصادی: در آمریکا سیاستمداران بسته های محرک برای تخفیف ضربه ناشی از بحران کووید ۱۹ از مرز ۲ تریلیون دلار گذشته است. اما ابتکارات قانون گذاری نیز باید روی دهد. به عنوان مثال، بانک مرکزی از سیستم «فرصت تخفیف» استفاده کرده است و حمایت مالی کوتاه مدت را برای اطمینان از اینکه مشکلات نقدینگی سیستم بانکی را در هم نمی شکند. آنچه امروز به آن نیاز است، یک «فرصت تخفیف واقع در اقتصاد» است که نقدینگی را به شرکت ها و خانوار های سالم باز می گرداند.
دورنمای سیاست ها و قانون گذاری جدید شامل ایده های بسیاری می شود. در میان این ایده ها «وام واسطه» دیده می شود که وام های با سود بهره صفر درصد را در طول بحران در اختیار خانوار ها و شرکت ها قرار می دهد؛ باز پرداخت سخاوتمندانه ای نیز برای بازگرداندن این وام در نظر گرفته شده است. مهلت قانونی پرداخت وثیقه برای شهروندان و وام گیرندگان تجاری در نظر گرفته شده است؛ با استفاده از تنظیم کنندگان بانک به قدرت بانک اتکا کرد و منابع مالی مورد نیاز را در راستای ایجاد شرایط جدید برای وام های موجود در نظر بگیرند. چنین ابتکاراتی در قانون گذاری تأثیر به سزایی در کاهش اثرات ناشی از کرونا بر تأمین عرضه در اقتصاد داشته باشد. اما چنین اقدامی نیازمند اجرای سریع و کاربرد قوانین است.
ما تصور می کنیم، شانسی برای جلوگیری از یک روند U شکل و حفظ مسیر شوک درباره نمودار V شکل در اختیار داریم. اما جنگ در پیش است و بدون ابتکار عمل شرایط برای ایجاد یک نمودار V شکل که آسیب کمتری به دنبال دارد؛ چندان به نفع ما پیش نخواهد رفت.
ترجمه توسط تیم تحریریه داریک لند
