همه چیز در مورد ابزار یا قرارداد مشتقه
امروزه کاربرد ابزار مشتقه دیگر آنقدر فراوان شده است که تصور اینکه در بازارهای جهانی حضور داشته باشید، حال چه به عنوان یک بازرگان و یا چه عنوان یک معامله گر و با قراردادهای مشتقه آشنا نباشید سخت است و الزامی است که انواع ابزار مشتقه مانند قرارداد آتی قرارداد فوروارد یا پیمان و سواپ و قرارداد آپشن آشنا باشید. در حقیقت رمز موفقیت شما در بازارهای مالی آشنایی با همین مفاهیم پایه ای بازار است.
تعریف ابزار مشتقه
شاید بارها اسم ابزار مشتقه یا اوراق مشتقه را شنیده باشید.اما این بار اسم مشتق که می آید یاد ریاضی دبیرستان و دانشگاه نیوفتید چرا که این اسم هیچ ارتباطی به مشتق و انتگرال ندارد.ابزار مشتقه،به قراردادی گفته می شود که بر اساس یک پایه دارایی مشخص تعریف شده و قابل معامله باشد حال این پایه دارایی ثابت می تواند یک کالا مثل نفت و طلا و نفره باشد و یا یک شاخص گروهی از سهام و اوراق قرضه و یا حتی ارز کشورها باشد.به طور خلاصه در اینجا معنی کلمه مشتق یعنی برگرفته شده از یک دارایی که قابل ترید و معامله باشد.
یک تصور رایج در مورد ابزار مشتقه وجود دارد و آن این است که ابزار مشتقه دارایی محسوب می شوند و دارای ارزش هستند که این تصور غلط می باشد. چرا که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار،کالا،شاخص و یا ارز است و خود به طور مستقل دارای ارزش نیستند
دو مثال خاص برای اوراق مشتقه
- ابزار مشتقه در خدمت آب و هوا
برای بیساری از شرکت ها، تغییر آب و هوا می تواند ضررهای خیلی بزرگی به سود آوری آن ها بزند.اگر Hب و هوا نامساعد شود می تواند منجر به زیان و یا حتی سود یک شرکت شود.برای مثال برای یک شرکت سرمایه گذاری در محصولات کشاورزی تغییر آب و هوا و سرد شدن هوا در فرودین که معمولا زمان شکوفه کردن درختان است می تواند منجر به از دست رفتن شکوفه ها و ضرر سنگین به شرکت شود.در این نوع از اوراق مشتقه شرکت می تواند ریسک این اتفاقات که از قبل تا حدودی قابل پیش بینی نیست را مدیریت کند.یک شرکت سرمایه گذار در رویدادهای ورزشی می تواند از اوراق مشتقه برای پوشش ریسک خود استقاده کند چرا که، اگر در روز مسابقه باران ببارد بلیط های کمتری به فروش می رسد و شرکت ضرر سنگینی می کند.
- ابزار مشتقه و نرخ برابری یورو به دلار
فرض کنید یک سرمایه گذار اروپایی بخواهد از طریق یک کارگزار سهام یک شرکت آمریکایی را برحسب دلار است بخرد.اگر این سرمایه گذار مدتی این سهم را نگه داری کند در خطر تغییر نرخ ارز(تغییر ارزش یورو در برابر دلار) است.اگر در این حین ارزش یورو افزایش پیدا کند سود حاصل از فروش سهام شرکت آمریکایی به دلار و تبدیل آن به یورو می تواند گاهی اوقات حتی منجر به ضرر سرمایه گذار هم بشود راه حل چیست؟در اینجا سرمایه گذار همزمان به خرید سهام شرکت آمریکایی می تواند از یک قرارداد آتی ارز و یا سوآپ ارزی استفاده کند تا دیگر نگران تغییر نرخ ارز نشود.
معایا و مزایای ابزار مشتقه در چیست؟
هر ابزاری در دنیای واقعی می تواند معایا و مزایای خاص خودش را داشته باشد ابزار مشتقه هم از این قاعده مستثنا نیست و می تواند مثل یک شمشیر دولبه باشد.در اینجا معایب و مزایا را برایتان مشخص می کنیم
مزایای ابزار مشتقه در بازارهای جهانی
- نقد شوندگی بالا
در بازار اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات سرعت و قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند.این به معنا است که شما می توانید به راحتی کالا و یا اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنید.در بازار معاملات روزز دنیا از نظر حجم معاملات می توان گفت روز به روز استقبال از اوراق مشتقه بیشتر می شود چرا که هزینه تامین مالی(به خاطر استفاده از مارجین) کمتر شده و ریسک ورود به بازار هم کمتر می شود.
- اهرم در معاملات
وجود اهرم در معاملات مشتقه،آن ها را جذاب کرده است.این که شما در معاملات لازم نیست تمام پول آن را پرداخت کنید می تواند به شما کمک کند در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید که در صورت درستی تحلیل سود بیشتری عاید شما می شود.البته اهرم مثل یک شمشیر دولبه است چرا استفاده نادرست از آن می تواند منجر به از دست رفتن سرمایه شما شود.
- پوشش ریسک
در قراردادهای آتی به طور مفصل به این موضوع همراه با مثال اشاره شد که یکی از بازیگران اصلی در اوراق مشتقه به ویژه قراردادهای آتی تولید کنندگان و مصرف کنندگان هستند که از ابزار مستقه برای پوشش ریسک مانند ریسک نوسانات قیمت استفاده می کنند.
اوراق مشتقه در کجاها معامله می شوند؟
اگر بازارهای مالی را به دو دسته بازار بورس و بازار خارج از بورس(فرابورس) تقسیم بندی کنیم اوراق مشتقه در هر دو این بازارها در حال معامله است.البته نیاز است که تفاوت بازار بورس به عنوان یک مرکز متمرکز و بازار فرابورس به عنوان یک بازار شبکه ای و نسبتا به هم پیوسته را بدانید چرا که این دو مفهوم به اشتباه در بازارسرمایه ایران مورد استفاده قرار می گیرند.
- بازار بورس چیست؟
- بازار فرابورس چیست؟
انواع ابزار مشتقه در بازارهای مالی
مهم ترین اوراق مشتقه که در بازارهای مالی به طور وسیع در حال مبادله است را می توان در این چهار دسته خلاصه کرد که الزامی است با هر یک از موراد فوق آشنا شوید.
- قرارداد آتی یا Future contract
- قرارداد فوروارد یا forward contract
- قرارداد آپشن یا option contract
- قرارداد سوآپ یا swap contract
دارایی پایه در اوراق مشتقه
به طور کلی امروزه از هر آنچه در ذهنتان خطور می کند برای آن اوراق مشتقه ای ساخته شده است که در بازارهای مالی قابل معامله است(ازاوراق مشتقه مبتی بر نفت تا معاملات آپشن برای پیش بینی آب و هوا).به طور کلی اوراق مشتقه به دو دسته کلی تقسیم می شود قراردادهای مبتی بر یک کالا فیزیکی مانند طلا و نفت و زعفران و .. دیگری اوراق مشتقه مبتی بر یک ابزار مالی مانند قرارداد آتی شاخص،اوراق قرضه و ارز و آپشن نرخ بهره بانکی. به هر کدام از این موارد بالا که اوراق مشتقه از آن مشتق شده است دارایی پایه گفته می شود.
البته چند دارایی پایه می توانند منجر به تشکلی یک اوراق مشتقه بشوند مثل قرارداد آتی بر روی شاخص و یا معاملات آپشن بر روی جفت ارز دو کشور.
ابراز مشتقه در یک در بازار دو طرفه
شاید بزرگترین حسن وجود ابزار مشتقه را به بتوان معامله آن در یک بازار دو طرفه دانست. در خقیقت بازار دوطرفه موجب می شود که معامله گر بتواند با توجه به تحلیل خود موقعیت Long در جهت افزایش قیمت و یا موقعیت Short در جهت کاهش قیمت باز کند و از تمام قابلیت های اوراق مشتقه مانند اهرم استفاده کند تا اگر تحلیلش درست بود سود بیشتری کسب کند.
اوراق مشتقه در بازار ایران
در ایران هم اوراق مشتقه،معاملات آتی سکه راه استفاده از ابزار مشتقه را در بورس باز کرد و هم اکنون معاملات آتی زعفران و از سوی دیگر معاملات اختیار معامله برای سهام ها فعال هستند.هر چند بازار آتی سکه در ایران به علت نوسانات شدید قیمت سکه در سال 1397 کنار گذاشته شد که امید است در آینده نزدیک مجدد این بازار فعال شود.
جمع بندی
در این مقاله سعی شد به کاربرد های ابزار مشتقه پرداخته شود. همین طور که مشاهده می شود این اوراق می تواند به کمک صاحبان مشاغل و سرمایه گذاران بیاید.آنجایی که سرمایه گذار نگران تفییر نرخ ارز است و به دنبال کاهش ریسک های خود و البته این ابزار می تواند معایبی هم داشته باشد که مهم ترین آن را می توان ارزش گذاری سخت آن ها دانست چرا که ارزش اوراق وابسته با یک دارایی پایه است که می تواند با به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا آن دارایی پایه قیمت اوراق هم متفاوت شود.
منابع
